زبان گفتار و زبان نوشتار

پیش درآمد: طرح موضوع و خلاصه‌ی گفتگوها

سوال اصلی: آیا در زبان فارسی زبان گفتاری (محاوره‌ای)‌ با زبان نوشتاری(کتابی) تفاوت زیادی دارد، مثلاً در مقایسه با زبان های دیگر؟

سلام دوستان.  در این گروه از پادکست های فراگفتار، دو گفتگوی مرا میشنوید با دکتر حسین سامعی، زبانشناس، پژوهشگر سابق فرهنگستان زبان و ادب فارسی، و مدرس فعلی دانشگاه اموری در ایالت جورجیا

موضوع این دو گفتگو رابطه‌ی زبان گفتاری (محاوره‌ای) با زبان نوشتاری (کتابی) است در زبان های مختلف، به خصوص در زبان فارسی.  سوال این است که آیا در فارسی، زبان گفتاری با زبان نوشتاری فاصله زیادی دارد، مثلاً در مقایسه با زبان انگلیسی؟

در گفتگوی اول، دکتر سامعی، چنانکه روش آموزگارانه‌ی اوست، مفاهیم پایه ای را تعریف و بررسی می‌کند با توضیح موضوعاتی همچون گونه‌های مختلف زبانی و گونه‌ی معیار، گونه‌ی نوشتاری و گونه‌ی گفتاری. آنگاه به اختصار قوانینی را عرضه می کند در باب  تفاوت های شکل نوشتاری و شکل گفتاری کلمات و ترکیب های زبانی، و یا تغییرات تدریجی آنها در انتقال از نوشتار به گفتار. نهایتاً مبحث زیر گونه ها را مطرح می کند و موضوع اندرکنش بین دو گونه‌ی گفتاری و نوشتاری.

در گفتگوی دوم، دکتر سامعی، می‌پردازد به موضوع فاصله‌ی بین دو گونه‌ی نوشتاری و گفتاری، با تکیه بیشتر به زبان فارسی. در این باب،  دو-زبان-گونگی را تعریف و در مورد زبان فارسی بررسی می کند از طرفی در مقایسه با سایر زبان ها و از طرف دیگر در بستر تغییرات تاریخی زبان فارسی از سده های اول هجری تا امروز. در این باب همچنین موضوعات جالبی را خواهید شنید مانند تاریخچه‌ی زبان فارسی تهرانی، و یا تلاش‌ها و مشکلات تعریف استاندارد برای شکسته نویسی در فارسی.

مانند مجموعه‌های قبلی، برای هر یک از دو گفتگو فهرستی مشروح فراهم کرده‌ایم از موضوعات و قسمت های آن گفتگو، و شامل آدرس زمانی بعضی قسمت‌ها. پخش کننده پادکست شما هرچه باشد، احتمالاً هر پادکست قسمت توضیحاتی دارد. فهرست هر گفتگو را ضمیمه کرده ایم به قسمت توضیحات پادکست آن گفتگو. مجموعه‌ی هر دو فهرست هم برای مراجعه در پایین آمده. چون گفتگو های مختلف و قسمت های هر گفتگو کمابیش از هم مستقلند، اگر مایلید می توانید به کمک فهرست مشروح، قسمت های مورد علاقه خود را برگزیده و گوش کنید.

وضوعات کلیدی: زبان محاوره و زبان کتابی، گونه های زبان، گونه‌ی معیار زبان، دو-زبان-گونگی،  فارسی تهرانی

### ۱- گونه‌‌‏های مختلف زبان

## ۱.۱- هر «زبان» مجموعه‌ای از گونه‌‏های آن زبان است

# تعریف گونه‌ی معیار در هر جامعه زبانی

#چند گونه‌ی زبان فارسی (۵:۳۰)

# مثالهای گونه‌ی معیار در چند زبان (۷:۰۰)

# گونه معیار تهرانی (۹:۳۰)

#پرستیژ گونه‌ی معیار و نقشش در ارتقای اجتماعی

#گونه‌ های معیار نوشتاری و گفتاری (۱۳:۰۰)

### ۲- گونه‌‌ی نوشتاری (۱۳:۳۰)

## ۲.۱- به سنت مکتوب وابسته است

# به خط

# به فرهنگ

# به اسناد

# به ادبیات

## ۲.۲- میل به ایستایی  دارد (نسبت به گفتار)

# البته کاملا ایستا نیست، مثالهایی از فارسی (۱۴:۵۰)

### ۳- گونه‌‌ی گفتاری (۱۷:۲۵)

## ۳.۱- به موقعیت وابسته است

# به ارتباط زنده

# به جامعه

# به گروه اجتماعی

## ۳.۲- میل به تغییر دارد (نسبت به نوشتار) (۱۹:۱۰)

# دلایل ایستایی نسبی نوشتار

— منابع و مراجع درست نوشتن پیش از این (۲۳:۰۰)

#  شبکه‌ های اجتماعی- در هم ریزی معیارها (۲۳:۵۰)

# میل به تغییر نسبی است نه مطلق (۲۷:۵۰)

# میل به تغییر همه گیر است (۲۹:۴۵)

### ۴- وجوه تفاوت وتغییر کلمات و ترکیبات زبانی در گذار از نوشتار به گفتار (۳۰:۱۵)

## ۴.۱- تفاوت و تغییر آوایی

# مثالهایی از گفتار تهرونی

# قوانین تقریبی در تفاوت و تغییر آوایی: (۳۳:۴۵)

— تسهیل و اقتصاد زبانی ( افزایش سرعت؛ کاهش انرژی)

— عوامل دیگر: مثلاً قرض گیری آوایی (۳۶:۱۰)

## ۴.۲-  تفاوت و تغییر دستوری (۳۸:۰۰)

# جابجا شدن فعلهای حرکتی در گفتار

# جابجایی اجزای جمله برای تاکید

# آزادی ترتیب کلمات در فارسی (۴۲:۰۰)

— یکی از آزادترین زبان‌ها

— رابطه با شعر

##  ۴.۳- تفاوت و تغییر واژگانی  (۴۳:۴۵)

# بیشترین تغییر و بیشترین تفاوت

— مثالهای تهرانی

# اصطلاحات گفتاری و نوشتاری (۴۵:۳۰)

# تغییر چشمگیراصطلاحات گفتاری در بین نسل‌ها (۴۶:۱۵)

# انتقال اصطلاحات از زبان گفتاری به زبان نوشتاری (۴۸:۱۵)

— نقش اهل قلم (۴۹:۰۰)

## ۴.۴- تفاوت و تغییر معنایی (۵۲:۴۵)

#مثالهای تهرانی: «جواد»، «شیری یا روباه؟»

### ۵- زیرگونه‌‏ها (registers) در گونه‌ های معیار گفتاری و نوشتاری(۵۴:۳۰)

## ۵.۱- مثال های زیر گونه ها:

# علمی و ادبی

# رسمی و غیررسمی (۵۶:۴۵)

# صنفی و گروهی

## ۵.۲- گونه‌ی معیار: زیرگونه‌ی میانی  (۶۰:۰۰)

## ۵.۳- تعادل و بده بستان دائم بین گونه‌ها و زیر گونه ها

### ۶- اندرکنش دو گونه‌ی گفتاری و نوشتاری (۶۱:۴۵)

# تأثیر متقابل: تعدیل یکدیگر

# تقسیم کار: تثبیت ارتباط در مقابل چالاکی و پویایی

موضوعات کلیدی: گونه های و زیر گونه‌های زبان، گونه‌‌ی معیار، گذار از نوشتار به گفتار، اندرکنش گونه‌ی نوشتاری و گونه‌ی گفتاری، تسهیل و اقتصاد زبانی

 

### ۱- دو-زبان-گونگی بین گونه‌های (زبان‌های) گفتاری و نوشتاری

## ۱.۱- دو-زبان-گونگی  diaglosia

# امکان جدا شدن کامل گونه های نوشتاری و نوشتاری

# وجود یا عدم وجود دو-زبان-گونگی در زبان‌های مختلف

— عربی، یونانی، انگلیسی

 

### ۲- وجود یا عدم وجود دو-زبان-گونگی در فارسی  (۱۳:۰۰)

## ۲.۱- پیچیدگی و ویژگی تاریخی فارسی   (۲۱:۰۰)

#فارسی زبان نوشتاری بوده

# پهنه‌ی گسترده‌ی زبان فارسی

#  خوانده شدن با لهجه‌های متفاوت: ترکی، هندی، شیرازی، …

# رابطه دو-زبان-گونه‌ی خواندن های مختلف با نوشتار فارسی

## ۲.۲- تاریخ فارسی گفتاری معیار امروز (۲۴:۴۵)

# پایتخت شدن قصبه‌ی  تهران در دوره قاجار

# جلب منشیان از ایران مرکزی و تاثیر لهجه های آن ها

# رابطه با لهجه‌های محلی تهران قدیم: شمیران، رودبار قصران، کاشان، قم، …

# لهجه‌‌ی ترکی شاهان قاجار و لهجه‌ی فارسی درباریان قاجاری

# ۲.۳- وجود و یا عدم وجود دو-زبان-گونگی در فارسی قدیم و در فارسی امروز (۳۰:۳۰)

### ۳- پرسش و پاسخ: شکسته نویسی (۳۱:۱۵)

## ۳.۱- در باب استاندارد سازی نوشتن فارسی گفتاری (شکسته نویسی)

# دو طریق ورود گفتار در نوشتار

— داستان نویسان معاصر

— شبکه های اجتماعی جدید

# تلاش برای تعیین استاندارد برای شکسته نویسی (۳۶:۳۰)

## ۳.۲-  درباره‌ی لزوم یا امکان داشتن استاندارد برای شکسته نویسی (۳۸:۳۰)

# محدودیت‌های چنین استانداردی (۴۱:۱۵)

— هیچ استانداردی همه‌ی حالت ها را نخواهد پوشاند

— امکان استفاده یک نویسنده از کلید راهنمای کلمات شکسته

موضوعات کلیدی: دو-زبان-گونگی گونه‌ی گفتاری و گونه‌ی نوشتاری، ویژگی های تاریخی زبان فارسی، لهجه فارسی تهرانی، شکسته نویسی