زبان فارسی دستخوش تغییر

 سوالهای پایه: چرا و چگونه زبان فارسی در حال تغییر است؟ آیا این تغییرات مفیدند یا مضر، ناگزیرند یا کنترل پذیر؟ چه نیروها و مراجعی در این زمینه فعالند؟ و به‌خصوص، نقش کتاب های دستور یا اصول نگارش چیست، کتاب‌هایی مانند غلط ننویسیم ابوالحسن نجفی.

 سلام دوستان عزیز،   در این دومین مجموعه‌ی گفتگو از دوره‌ی دوم پادکستهای  فراگفتار، گروه دیگری از گفتگو های مرا میشنوید با دکتر حسین سامعی، زبانشناس، پژوهشگر سابق فرهنگستان زبان و ادب فارسی، و مدرس فعلی دانشگاه اموری در ایالت جورجیای آمریکا:

http://mesas.emory.edu/home/people/faculty/samei.html

این مجموعه شامل شش گفتگوست. موضوع این گفتگوها بررسی تغییرات زبان فارسی است به خصوص در زمان حاضر. این موضوعی است که این روزها همه‌ی ما فارسی گویان و فارسی خوانان به آن بر می خوریم: به شکل های مختلف مانند عبارتهای نوظهور، واژه های نو، یا ترکیبات دستوری جدید؛ و همینطور در جاهای مختلف مثلاً  در صحبتهای مردم به خصوص جوانان، متن های اینترنتی یا شبکه های اجتماعی، وسایل ارتباط جمعی، انتشارات رسمی،  یا کتاب های جدید الانتشار. 

کاربران یا متخصصین زبان، از جمله همه ما، غالباً به هر کدام از این تغییرات واکنش نشان می دهند، از یک طرف و گروهی شاید از یک نوآوری استقبال کنند و به کارش بزنند. از طرف دیگر و گروهی دیگر شاید با آن مخالفت کنند، گاهی شکلی ملایم مثل شوخی و ریشخند، و گاهی به شکلی شدیدتر مثل انتقاد و حمله. در این زمینه بعضی‌ها هم ممکن است رهنمود صادر کنند به صورت دستورالعمل، بخشنامه‌ی آموزشی یارسانه‌ای، و یا کتاب و مقاله. 

گفتگوی اول دلایل و عوامل تغییرات زبان فارسی را بررسی می‌کند و در ضمن با آوردن مثال هایی به یادمان می آورد که تغییر زبان نه مختص زبان ماست و نه مختص زمان ما، بلکه کمابیش در همه‌ی زبان ها و در همه زمان ها تغییر روی داده است.

گفتگوی دوم اختصاص دارد به عرصه ها و شکل های مختلف تغییر زبان فارسی، در گونه های مختلف و در گروه‌های مختلف مردم.

گفتگوی سوم می پردازد به ارزش گذاری بر تغییر ها، آیا تغییرات یا بعضی از آنها خوبند یا بدند؟ مفیدند یا مضر؟ 

گفتگوی چهارم درباره میزان و اشکال واکنش گروه های مختلف اجتماع است نسبت به تغییرات زبان فارسی در حال حاضر، به خصوص واکنش های فعالانه‌ای که سعی دارند تغییرات را متوقف کنند یا به آن جهت دهند.

گفتگوی پنجم، از میان آن واکنش های فعالانه، تمرکز می کند بر تلاش ها و روش های کتاب های دستور زبان یا آیین نگارش. این گفتگو به خصوص کتاب غلط ننویسیم و نویسنده‌ی آن ابوالحسن نجفی را معرفی می کند.

گفتگوی ششم، آموخته های گفتگوهای قبلی را به کار می زند با بررسی مشخص احکام و استدلال های کتاب غلط ننویسیم درباره‌ی چندین کلمه یا ترکیب فارسی که کتاب آنها را غلط قلمداد کرده است. این گفتگو شامل نکات جالبی است در مورد آن کلمات.  نهایتاً، این گفتگوی ششم، به نقش مثبت و نقش منفی این گونه کتاب ها می پردازد.

پس از انتشار این پیش درآمد و گفتگوی اول، ۵ گفتگوی دیگر به ترتیب و به فاصله های یک  هفته ای منتشر خواهند شد.

یادآوری می کنم که  فایل های شنیداری و توضیحات این گفتگوها را علاوه بر پادکست فراگفتار در پادگیرهایتان، می توانید در وب سایت فراگفتار بیابید:

www.faragoftar.com

در این وبسایت همچنین پیوند (لینک) اینترنتی بعضی گفتار ها یا ویدیو های مربوط به موضوع را خواهیم گذاشت به همراه چند فایل چند رسانه‌ای، از جمله، برای رجوع، بعضی صفحات کتاب غلط ننویسیم که مداخل آن‌ها در گفتگوی ششم بررسی شده است.

واژگان کلیدی:

زبان فارسی، تغییر زبان، غلط ننویسیم، ابوالحسن نجفی، فینگیلیش، نوواژه‌ها، تخریب زبان، فرهنگستان زبان

• مقدمه- طرح سوال و انگیزه گفتگوها: تغییرات و و نوآوری ها در زبان فارسی امروز

۱-  سوال اول: چرا تغییر؟ این تغییرات از کجا می آیند و دلیلشان چیست؟    ۲:۱۵

• زبان به عنوان یک نهاد انسانی و  اجتماعی دستخوش تحولات 

مهمترین عوامل تغییر:

•  مهاجرتها    ۳:۱۵
• جنگها و هجومها  ۵:۲۰
• برخوردهای اجتماعی برای تبادلات سیاسی، تجاری، فرهنگی   ۶:۱۵
• منازعات طبقاتی   ۹:۲۰

• مثال لاتی حرف زدن   ۱۰:۵۵
• یا در مقابل از زبان اشراف
  • کلمه‌ی مرسی  ۱۲:۳۰

• روانشناسی اجتماعی    ۱۴:۵۰ 

• • زیباسازی زبان   ۱۸:۵۵

• مثالهای اقتباس اصطلاحات از شاعران     ۲۲:۰۰ 

• مکانیسمهای زبانی     ۲۳:۲۰
  • اقتصاد زبان، ایجاد موازنه میان صورتهای زبانی 

• آوایی
• نحوی
• فینگلیش و  میانبرهای زبانی     ۲۸:۲۰ 
• اهمیت کارایی پیام رسانی     ۳۱:۱۵
• اضافه شدن کلمات جدید مربوط به  دانش یا فناوری کامپیوتر یا پزشکی
  • دیلیت، سیو کردن، آپدیت 
  • بده بستان اصطلاحات بین گونه های گفتاری و نوشتاری

۲- آیا تغییرات در همه جا و هر زمانی  به طور یکسان اتفاق میافتد؟    ۳۷:۰۵

•  در همه جا و در هر زمانی    

•  مثال: مایه کوبی، واکسن زدن، واکسن تزریق کردن

• • بستگی سرعت تغییرات به سرعت تحولات اجتماعی     ۴۰:۲۵

• بستگی سرعت تغییرات به زمان

• مثال زبان انگلیسی درحدود قرون ۱۵ یا ۱۶ میلادی
• مثال  زبان فارسی پس از حمله اعراب یا در قرن اخیر
•  مثال کوتاه شدن مصوت های بلند و تاثیر بر خواندن شعر موزون     ۴۴:۱۰

• بستگی سرعت تغییرات به مکان    ۴۶:۵۵

• مثال تغییر هنگفت زبان فارسی پس از حمله اعراب  ۴۸:۲۵
• استعاره و تشبیهاتی به مثالهای زیست شناسی و تکاملی    ۵۰:۵۰
• عدم ارزشگذاری: خوب و بد مطرح نیست    ۵۲:۵۰
• موضوع ایستایی زبان فارسی از زمان فردوسی    ۵۴:۵۵

کلید واژگان: عوامل تغییر زبان، مهاجرت و تغییر زبان، برخوردهای اجتماعی و تغییر زبان، اقتصاد زبانی، زیباسازی زبان، فینگیلیش

۱. این تغییرات چگونه اتفاق می‌افتند؟ در هر زمانی در کجا و به چه میزانی این تغییرات مشاهده می‌شوند؟

• در هر زمانی تغییرات زبان ممکن است از جاهای مختلفی ظاهر شود
• میزان آن بسته به میزان تعاملات زبانی در یک حوزه است

• • عرصه‌های عمده‌ی تغییرات زبان فارسی امروز
    • اینترنت، شبکه های اجتماعی ۲:۳۰ 
      • استفاده از جمله های کوتاه 
      •  املاهای غلط یا نزدیک به تلفظ: حتمن، تشبیح 
    • میزان و حجم ترجمه ها (به خصوص ناشیانه) از زبانهای دیگر ۴:۳۰
      •  به خصوص اروپایی خواه ناخواه عناصر زیادی را وارد فارسی میکند: میریم که داشته باشیم، آتش گشودن، بی تفاوت، بستگی دارد، سقفِ…، روی کسی حساب کردن
    • مفاهیم مرتبط با زندگی مدرن ۶:۳۰
      • انبوهی از پدیده ها و مفاهیم تازه و الفاظ مرتبط با علوم، تکنولوژی، هنرها، فلسفه 

• عامل اصلی تغییر: جوانان و نسل جدید ۸:۳۰

• •   شورش در برابر وضع موجود (سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و…) انگیزه اصلی است
  • مقاومت نسل قدیم
•  سرعت تغییر و انتشار آن ۱۰:۲۰
  • گسترش ارتباطات در مکان و زمان
  • در همه زبانها
• تاثیر گسترش سواد و رسانه های اجتماعی ۱۲:۴۵

جمله‌ی معترضه دو نقل قول درباره‌ی پیشرفت برشانه جوانان از فیزیک کوانتوم و تاریخ ۱۴:۴۰

۲- شکل و میزان تغییر در گونه های مختلف زبان فارسی چگونه است؟ ۱۶:۴۵

•  بعضی گونه ها در معرض تغییر شدیدتر هستند 
  • گونه گفتاری یا گونه نوشتار داستانی یا گونه شعر امروز که مشغول آزمایش است ۲۲:۰۰
• برخی گونه ها محافظه کارتر هستند و در مقابل تغییر مقاومت می کنند 
  • مثال گونه رسمی, یا گونه نوشتاری رسمی یا آموزشی یا رسانه ها
• گونه گفتاری میل به تغییر دارد 

• و گونه نوشتاری میل به ثبات دارد 

• این دو گونه با هم بده بستان دارند به خصوص از گونه‌ی پویای گفتاری به گونه نسبتاً ایستای نوشتاری

معترضه: استفاده شاملو از زبان عامیانه   ۲۵:۲۰

• تغییرات گونه های محلی و جغرافیایی ۲۶:۰۰
• تسریع تغییر زبان به دلیل مدرن سازی ۲۹:۲۰
  •  مثال تفاوت گونه افغانی یا تاجیکی با گونه تهرانی
• تاثیر پذیری زبانها و گونه‌ها از مسائل پیرامونی در جامعه ۳۱:۰۰
  • تاثیر گرفتن فارسی ایرانی از فرانسوی، فارسی افغانی از انگلیسی، فارسی تاجیکی از روسی
    • کلمات فرانسوی در فارسی ایرانی: پکن، اتازونی، سوسیولوژی ۳۲:۴۵
    • مفاهیم علمی ۳۳:۵۵
    • مشکل نوشتن گفتار عامیانه یا لهجه ها و گویش ها در داستان فارسی و تلاش برای تنظیم معیار (استاندارد) ۳۴:۵

۳- چه گروههایی یا چه کسانی به این تغییرات واکنش نشان می‌دهند؟ ۲۶:۳۰

• عمدتاً دو گروه ۳۷:۳۰
  • نسل قدیمیتر
  •  حرفه ای های زبان ۳۹:۱۵
    • میریم که داشته باشیم
    • عمرن
• دو دلیل واکنش و مخالفت این گروه: بدیع بودن یا نامناسب بودن برای موقعیت اجتماعی مربوط ۴۱:۵۵
  • مثال مقاومت در گونه نوشتاری: دارم غذا میخورم، داشت میرفت ۴۲:۲۰
• یادآوری اینکه همه کاربران زبان واکنش نشان میدهند ۴۵:۰۰
• ویراستارها: گروهی از حرفه ای ها که واکنش فعالانه نشان می دهند ۴۶:۱۰
  • تفاوت نوع ویرایش ویراستارها در ایران و در غرب ۴۷:۲۰

کلید واژگان: عوامل تغییر زبان فارسی، شکلهای تغییر زبان فارسی، گونه های زبان فارسی، تغییر گونه های زبان فارسی، واکنش نسبت به تغییر زبان، دلایل مخالفت با تغییر زبان

۱. سوال: آیا این تغییرات خوبند یا بد و اصلاً معیار ارزش گذاری چیه؟

به خودی خود نه خوب هستند نه بد؛ بستگی به این دارد که از چه دیدگاهی ارزیابی کنیم

• معیار زبان شناسانه یا جامعه شناسانه ۲:۰۰
  •  تقویت یا تضعیف ارتباط زبانی
• معیار ملی گرایانه ۴:۱۵
  • مخالفت با ورود کلمات غیر فارسی یا حتی پالودن فارسی از کلمات غیر اصیل فارسی مثل عربی، 
  • امکان تضعیف ارتباط بینا زمانی- مثال ترکیه ۶:۱۵
• معیار جهان وطنی یا جهان گرایی ۱۰:۳۰ 
  • برای ارتباط با تکنولوژی های خارجی و تغییرات جهانی
  • مثال ترکیه: نمونه مخلوط شدن این معیار ها ۱۲:۰۰
  • جهان گرایی در رابطه با تجدد گرایی و تکنولوژی گرایی ۱۶:۳۰
  • جهان گرایی جدید-گلوبالیزم- 
  • ملی گرایی ممزوج با جهان گرایی: بعضی روشنفکران معاصر ایرانی، آل احمد، نراقی، شایگان ۲۰:۱۵
  •  ملی گرایی ترکیه ممزوج با تجدد گرایی
  • مقایسه کسروی با فروغی یا بهار‌ ۲۴:۱۶
  • امکان حضور هر سه گرایش در یک موضع گیری نسبت به تغییر زبان ۲۹:۰۰
• معیار زیبایی شناسانه ۲۹:۳۰
  • مثال پذیرفتن نوآوری های شاعران

 

• معیار غریزه شخصی ۳۲:۴۵
  • که معمولاً مخالف هر پدیده ناآشنایی است. 
  • اعمال معیار زیبایی شناسانه یا غریزه شخصی برای رد یک تغییر ۳۵:۱۵
    •  «به گوشم قشنگ نمیاد»

• هیچکدام از این معیارها به خودی خود خوب یا بد نیستند. ۳۷:۵۵

۲. سوال:  معیار زبان شناسانه چه حکمی در مورد تغییرات زبانی میدهد؟ ۴۰:۲۵

آیا تغییرات باعث تضعیف زبان هستند و حتی سوق دادن آن به سوی مرگ؟ 

  مثال زبان های مرده: لاتین، پهلوی، سانسکریت.

• زبان تضعیف نمیشود 

• • • گونه های زبانی ادبی یا رسمی به تدریج از سنت فاصله میگیرند.  
    • تغییرات زبان در جهت سازگاری با نیازهای زبان
    • دو بحث متفاوت:  تضعیف در مقابل ضعف های یک زبان ۴۴:۴۵
    • توجه به گونه‌گونی زبان: تقویت یک گونه شاید هم زمان با تضعیف گونه دیگر ۴۸:۳۰
    • سوال ارزش گذاری بر تلاش‌های فعالانه برای تغییر یا جهت  تغییر زبان ۴۹:۲۰

• موضوع مرگ زبان ۵۶:۴۵

• • به یک معنی زبان ها نمی میرند
  • استحاله‌ی زبان نامحسوس است
  •  انباشته شدن تغییرات تدریجی در طول چند قرن 
  •  مورد مرگ زبانهای دور افتاده و بی سخنگو ۵۹:۱۰
    •  مثلاً یک قبیله‌ی سرخپوستان منقرض شده 
  •  برخورد تشریحی در مقایسه برخورد تجویزی ۶۰:۳۰
  • دیالکتیک تلاش و مقاومت،  بقا  و فنای تغییرات مختلف ۶۲:۱۵
  • گریز ۶۴:۰۰ویدیو و کتاب استیون پینکر:

    Linguistics, Style and Writing in the 21st Century – 

    with Steven Pinker

    https://youtu.be/OV5J6BfToSw

    Starting at minute 28:00

    Book: The sense of style by Steven Pinker

    مثال بابا شمل، سه کردن، فشل، عمراً، بزگرفتن ۶۶:۴۵

•  احتمال ماندن به کارکردهای آنها بستگی دارد ۶۸:۴۵
  • کارکرد زبانی: مقایسه‌ی فرضی «فشل» و «عمراً» 
  • کارکرد اجتماعی ۷۰:۴۵
    • «من با تو فرق دارم» و «من مثل او هستم»
• جمع بندی و سخنهای پایانی ۷۵:۰۰

کلید واژگان:  معیارهای ارزش گذاری بر تغییرات زبان، مرگ زبان فارسی، معیار زبان شناسانه، معیار ملی‌گرایانه، معیار جهان وطنی، معیار زیبایی شناسانه، غریزه شخصی، کارکردهای تغییرات زبان

۱- چه کسانی به این تغییرات زبانی واکنش نشان می دهند؟

• تقریباً همه، بسته به طبقه یا گروه اجتماعی؛ هیچکس بی نظر نیست
• نسلهای مسن تر، محافظه کارنرند
•  اهل زبان: حرفه ای ها؛ حق خودشان میدانند 
  • شاعران، نویسندگان، مترجمان، ویراستاران، اهل شبکه های اجتماعی، اهل رسانه ها….)
•  کنترل زبان یا کنترل تغییر ۵:۰۰

۲ – چه نوع واکنش هایی؟  ۶:۲۰

•  انواع واکنش ها: 
  • (انفعالی)
    • تمسخر ( از هدایت تا امروز)
    •  مخالفت، جلوگیری، بی تفاوتی، تایید نظری یا عملی (کاربرد بدعت ها)
  • (فعال) هدایت تغییر یا مدیریت تغییر 
    •  احساس خطر و مسؤولیت (تشکیل فرهنگستان)
  • گریز ۱۰:۰۰

 مقاله و شعر صادق هدایت ۹:۳۰

۳- دلیل حساسیت چیست؟ ۱۰:۰۰

• دلایل عمومی:
  •  روانشناسی اشخاص یا گروه ها: مقاومت در مقابل تغییر، نوستالژی، خود مرکز بینی
  • دلسوزی برای زبان
• انگیزه های حرفه ای ۱۲:۳۰
  • احساس مسئولیت در مقابل زبان 
  • حفظ کارآمدی زبان برای ارتباط 
•   دلایل بی ارتباط با زبان  ۱۴:۳۰
  • مثلاً دلایل ایدئولوژیک
    •  ملی‌گرایی
    •  دلایل سیاسی
    •  بیگانه ستیزی
• گریز ۱۷:۱۰

مثالهای دیگر در هر نسلی

•  اشاره ۱۹:۲۵

  ویدیو و کتاب استیون پینکر:

Video on YouTube, minutes 2:00-4:00 https://youtu.be/OV5J6BfToSw

Title: Linguistics,Style and Writing in the 21st century, with Steven Pinker

Book: The sense of style by Steven Pinker

• مثالهای استفاده‌ی سیاسی ۱۹:۵۰
  •  تغییر خط در ترکیه
  • بیگانه ستیزی ترامپ

۴- چه کسانی حق/ صلاحیت/ قدرت دارند که در مورد این تغییرات اظهار نظر یا اعمال نظر کنند؟  ۲۰:۵۵

نگهبانان موجه زبان چه کسانی هستند؟

• حق: البته همه حق دارند

 زبان متعلق به همه است

• صلاحیت ۲۱:۵۰
  •  اهل بینش زبانی
  • زبانشناسان (به مفهوم عام)
  •  جامعه شناسان (به مفهوم عام)
• قدرت ۲۴:۰۰
  • مرجع های اجتماعی و صاحبان نفوذ در جامعه و زبان 
    • اهل ادب (قدیم و جدید)
    • روشنفکران
    • صاحبان رسانه های جمعی
      • فردوسی پور 
  • دولت‌ ۲۷:۱۵
    • آموزش و پرورش، اسناد، رسانه های دولتی…
  • نهادها  ۲۹:۳۰
    • فرهنگستان، دانشنامه ها، لغت نامه

مثال راهنمای شیکاگو، فرهنگ آکسفورد

• مقامات رسمی ۳۰:۲۰
  • دولتی یا غیر دولتی
  • زبانشان به عنوان زبان مرجع
  • مثال زَمین و زِمین، یا زَبون و زِبون ۳۱:۳۰

• گریز ۳۳:۱۵

شیرآهن کوه مردا

روش جدید نوشتاری 

۵- تاثیر  اظهار نظرها و اعمال نظر ها چیست؟  ۳۶:۰۰

مانع تغییرات، کند کننده آن ها، جهت دهنده به آنها ، یا بی تاثیر؟ 

• تأثیر فرهنگستانها،
• تأثیر اهل قلم ۳۸:۰۵
• گریز ۳۹:۴۰

 تاثیر اهل قلم در دوران مشروطه، بعد از جنگ دوم، و حالا

۶- آیا اصولاً باید واکنشی نشان داد؟ ۴۱:۰۰

 نمیشود زبان را به حال خود واگذاشت؟ 

واکنش اصولاً نشان داده میشود

• منفعلانه
  • طبیعت جامعه و زبان است 
• فعالانه ۴۲:۴۵

 نیاز جامعه است

• نیاز آموزشی، علمی، فرهنگی، ارتباطی

• مثال  «منو»ی «کافی شاپ» ۴۴:۴۵
• پدیده برخورد بین گرایش های زبانی مختلف ۴۶:۴۵
  • مثال کافه گلاسه ۴۹:۰۰
• مکانیزم های پیچیده جامعه در تولید و  کاربرد کلمات ۵۰:۱۵
  • مثال قهوه‌ خانه، کافی شاپ، و چای خانه

## گفتگوی پایانی ۵۴:۳۰

۱- در این واکنش فعالانه چه گروههایی یا کسانی نقش یا حساسیت بیشتری دارند؟ ۳:۳۰

 مثلاً،  کتاب های دستور زبان یا رسم نوشتن مانند کتاب غلط ننویسیم ابوالحسن نجفی

 هدفشان:

•  قانونمند کردن زبان  
•  ایجاد یکدستی و جلوگیری از آشوب 
  • عمدتاً معطوف به گونه نوشتاری

۲-  آیا موفق می‌شوند که تغییر زبان را از طریق کنترل آن کند کنند یا حتی متوقف کنند؟ ۷:۴۵

• متوقف نه
• امکان تاثیر بر سرعت و جهت تغییر

۳- نگرش و روش این کتابها تا چه اندازه علمی، و قابل اعتنا و اتکا است؟ ۱۰:۰۰

• علمی؟
  •  روشمند، هدفمند، نگاه منظم: بله
  • سازگار با علم زبان شناسی: نه
•  قابل اعتنا؟
  • بله: غالباً با نفوذ و ادیب
    • کتاب دستور پنج استاد
    • غلط ننویسیم نجفی
    • غالباً ناسازگار با علم ززبانشناسی
  • بر اساس تجربه های شخصی
  • مفید ولی …
  • گمراه کننده ۱۳:۴۵
    • جنبه‌ی غیر علمی
    • ترویج دید ازلی‌گرا
    • تاثیر و مرجع بودن
• نگرش ۱۷:۱۵
  • سنت‌گرا، گذشته‌گرا
  • نسبتاً عربی گرا
  • محافظه کار
    • بی اعتنا به تغییر درزمانی زبان
    • بی اعتنا به طیف همزمانی  زبان ۲۰:۰۰
      • مثال از کتاب سبک شناسی زبان فارسی اثر ملک الشعرا بهار ۲۱:۲۰
  • تجویزی نه توصیفی ۲۲:۴۵
  • نتیجه جزمیت زبانی 
    • اعتقاد به درست و غلط
• روش، ملاکهای رایج: ۲۴:۳۰
  • متون کهن
  • زبان نوشتار  ۲۶:۰۰
    • البته عملگرایانه (practical)
  • اعتبار نویسنده ۲۷:۴۵
  • اصل عربی ۲۸:۳۵
    • «نگویید طلبه‌ها یا عمله‌ها»
    • گریز ۳۱:۱۰
      • «فارسیزه» شدن کلمات قرضی از هر زبان 
        • زبانن، تلفنن، فکسن
        • آبدارچی، درشکه‌چی، ماشینچی
  • بی اعتمادی به نوآوریهای زبان روز ۳۴:۲۰ 

 ۳-  معرفی ابوالحسن نجفی و کتابش، غلط ننویسیم ۳۵:۰۵

به عنوان نمونه‌ی بارز یک کتاب دستور زبان صاحب نفوذ در دهه های اخیر

• دو اهمیت نجفی: 
  • آدمی هم مدرن و هم سنت گرا
  • نویسنده‌ی کتاب تاثیرگذار غلط ننویسیم

شرح حال مختصر نجفی ۳۸:۰۰

• تحصیلات: زبانشناسی در فرانسه
• نقش روشنفکرانه
  •  حلقه‌ی اصفهان 
    • گلشیری، فرخفال، محمد حقوقی
  • نقش مرشدی در حلقه
    •   آشنا با زبان و ادبیات فرانسه، و سنت زبانی فارسی
• آثار ۳۹:۴۵
  • ترجمه ها، همه از فرانسه 
    •  رومن گاری
    •  خانواده تیبو
    • مالرو: ضد خاطرات
  • زبانشناسی: کتاب مبانی زبانشناسی و کاربرد آن در زبان فارسی 
  •  غلط ننویسیم
  • وزن شعر: کتاب وزن شعر فارسی ۴۳:۱۵ 
  • فرهنگنویسی: کتاب فرهنگ فارسی عامیانه  ۴۵:۳۰
• کار عملی: حساسیتها   ۵۰:۱۰
  • نسبت به زبان فارسی
  •  سلامت فارسی
  •  نثر فارسی

۴- چه نقدهایی شده به کار نجفی در کتاب غلط ننویسیم؟ ۵۲:۵۰

• • قوی‌ترین نقد: نقد های محمدرضا باطنی در سه مقاله در سه شماره‌ی ۲۴ تا ۲۶ مجله آدینه، خرداد-مرداد ۱۳۶۷. 
    • نظر دکتر سامعی ۵۶:۲۰
  • • تز فرهاد قربانزاده ۵۸:۰۵

• جمع بندی در مورد کتاب غلط ننویسیم ۶۲:۳۵

• • • نقدها وارد 
    • در عین حال نقش مثبت کتاب

• تثبیت هنجارهای زبانی ۶۵:۳۵

• یکی از دو کفه‌ی تعادل بین تثبیت و تغییر

• فرهنگ ها-عکس های فوری وضعیت زبان ۶۷:۳۰

• • • • دلایل و شرایط خلق فرهنگ ها: تثبیت زبان
        •  آکسفورد، وبستر، دهخدا، لغت فرس اسدی

• قابل اعتنا

• گاه قابل استفاده

• دو منبع:

مصاحبه‌ی دکتر سامعی با بی بی سی فارسی در مورد دکتر باطنی

‌ درس‌گفتارهای محمدرضا باطنی

(فهرست و پیوند چند منبع در آخر توضیحات پایین آمده، شامل صفحات کتاب، سه مقاله‌ی باطنی و یک ویدیو)

۱- ورود به موضوع کتاب-  ۴:۰۰

•  صفحه‌ی اطلاعات
• تاریخ و تعداد انتشار ها

۲- نظرگاه و رسالت کتاب (صفحه‌ی چهار)  ۶:۰۵

۳- معیار غلط و صحیح (صفحه‌های چهار-شش) ۸:۴۵

• سه منبع احکام کتاب
• سلسله مراتب اون سه منبع

۴- نظر دکتر سامعی در مورد این معیار ها ۱۱:۳۰

• دو ایراد
  • مکانیکی و جزم بودن معیارها
  • عدم دقت: نادیده گرفتن گونه گونه بودن نوشتار یا گفتار
• کلاب هاوس: «شما رو میشنویم» ۱۵:۲۵
•  ایراد باطنی که نجفی زبان شناس نیست ۱۷:۵۰

۵-  آبدیده/آبداده (صفحه ۲)  ۱۸:۳۰

۶- آتش گشودن (صفحه‌های ۲-۳)  ۲۳:۴۰

• دو ایراد بر حکم نجفی ۲۶:۰۰
  • مجاز بودن قرض گیری زبان ها از یکدیگر
  • علت ماندگار شدن بعضی بدعتهای زبانی ۲۷:۵۰
    • احتمال نیاز زبان فارسی  
    • معنی خاص آتش گشودن
    • مثال زدن زیر خنده
  • سه نکته ۳۱:۰۰
    • برخورد علمی تشریحی است نه تجویزی
    • نقش کتاب های دستور زبان به عنوان ثبت هنجارهای زمان
    • هر نوآوری اول یک اشتباه بوده در یک زمان خاص توسط یک فرد خاص ۳۱:۵۰

۷- آج/عاج (صفحه‌ی ۳) ۳۴:۰۰

• موضوع حروف با صداهای چندگانه 
  • مثال هلیم و حلیم
• ایرادهایی بر این مدخل 
• معمول بودن کلمات چند املایی و تغییرات املایی ۳۷:۵۰
  • اتاق، اطاق، توفان، طوفان

۸- آخُر/آخور (صفحه‌ی ۳) ۳۹:۰۰

• نتیجه‌ی درست ولی بدون استدلال
• استدلال زبان شناسانه در این مورد
• تلفظ «خو» در فارسی قدیم ۴۲:۰۵

۹- آرایه/پیرایه (صفحه‌ی ۵) ۴۵:۱۵

• تناقض های استدلال و حکم غلط
• وجود کلمات ظاهراً هم معنی و زائد در همه‌ی زبانها

۱۰- آگاه از/آگاه به (صفحه‌ی ۸) ۴۸:۵۰

• نظر درست
• نکته‌ی ظریف دستوری: علامتهای جهت ۵۰:۴۵

۱۱- آنچه/ آنچه که (صفحه‌ی ۹) ۵۳:۰۵

• دو ایراد به حکم و استدلال نجفی
  • کاربرد در متون قدیم
  • ایراد نحوی: موصول «که» در مقابل «چه»

۱۲- آینده (صفحه‌ای ۱۱) ۵۶:۴۰

• حکم درست
• ولی نه در راستای موضوع کتاب
• از مقوله‌ی ابهامات زبان- خلط معنایی
  • «معلم آلمانی من»

۱۳- اثاثیه و اثرات (صفحه‌ی ۱۴) ۶۰:۱۵

• عربی گرایی
• نقض معیارهای خود کتاب
• مثال های دیگر: لوکس، قلو، جین ۶۴:۰۵

 ۱۴- احجام و احوالات (صفحات ۱۶ و ۱۷) ۶۵:۳۰

۱۵- استفاده  کردن/بردن (صفحات ۲۴) ۶۶:۰۰

• مشاهده درست ولی حکم غلط
• ساز و کار قیاس در زبان

۱۶- حساب کردن روی کسی یا چیزی (صفحه‌ی ۱۶۲) ۶۸:۵۰

• نمونه‌وار بودن این حکم
• جزمی و نادرست
• نادیده گرفتن ظرائف معنی
• شناسنامه دار شدن یک اصطلاح جدید ۷۲:۴۵
• مجاز بودن قرض گیری از زبان های دیگر
• دلیل جابازکردن این اصطلاح جدید ۷۴:۳۰
  • ظرافت معنایی: انتظار و اتکا ۷۶:۴۵

۱۷- کُمک (صفحه‌ای ۳۱۵) ۷۷:۳۰

• دلیل تلفظ «کومک»
• مقایسه با «کورد»، «تورک»
  • احتمال جنبه‌ی ملی‌گرایی قومی
• املای غیر استاندارد

۱۸- کم و بیش/کمابیش (صفحه‌ی ۳۱۶) ۸۲:۱۵

• ضرورتی در این کتاب ندارد 
• توضیح: فرایند واژه‌های عطفی
  • گفتگو، جستجو، سراسر، رنگارنگ …
  • لاک الکل (لاک و الکل)
  • رنگ روغن (رنگ و روغن)

۱۹- کنکاش (صفحه‌ی ۳۱۷) ۸۷:۴۵

• حکم غلط در مورد واژه‌ی مغولی-ترکی
• پدیده‌ی تغییر معنی کلمات
• دلیل احتمالی تغییر معنا در این مورد ۸۸:۴۵

۲۰- گستره (صفحه‌‌ی ۳۲۴) ۸۹:۲۵

۲۱- جمع بندی گفتگوها ۹۱:۵۰

نقشهای مثبت کتابهای دستور مانند غلط ننویسیم

• نیاز جامعه ۹۲:۳۵
  • جواب به سرعت تغییرات زبان
• تثبیت هنجارهای زبانی ۹۴:۲۰
• اندرکنش پاسداران زبان و کاربران زبان ۹۵:۱۰
  • تعادل و تعدیل
  •  بین تغییر و تثبیت 
  • تفاوت هنجار های زبانی و قواعد زبانی ۹۸:۰۰
  • نقش مشابه فرهنگ‌های لغت 
• اهمیت توجه به پویایی زبان ۹۹:۰۵
  • فرهنگ های زبان به عنوان عکس فوری برای ثبت دوره‌ای هنجارها ۱۰۰:۱۰
• همین داستان در زبان‌های دیگر ۱۰۰:۴۰
  • کتاب استرانگ اند وایت در انگلیسی  Strunk and White
    • قاعده‌ی استفاده از However
  • حکم اهتزاز  استفاده از فعل مجهول  ۱۰۳:۰۰
    • تفاوت فارسی با انگلیسی: ۱۰۴:۲۰
      • انعطاف در ترتیب کلمات در جمله
      • کم استفاده تر بودن مجهول

۲۲- موخره  ۱۰۵:۳۰

ضمیمه ها:

۱- بعضی صفحات کتاب غلط ننویسیم که در این گفتگو به آنها اشاره شده

۲- سه مقاله‌ی زنده یاد دکتر محمدرضا باطنی در نقد کتاب غلط ننویسیم:

مقاله‌ی اول: «اجازه بدهید غلط بنویسیم» در باب اینکه روش نجفی زبانشناسانه نیست

مقاله‌ی دوم «هیاهوی بسیار بر سر هیچ» بررسی اشتباهات بعضی مدخل های کتاب

مقاله‌ی‌ سوم «فارسی، بیدی نیست که از این بادها بلرزد» یادآوری پویایی زبان فارسی در تناقض با روش کتاب 

۳- یکی از درس-گفتارهای محمدرضا باطنی از مجموعه‌ی درس-گفتارهایش که شامل نظرات اوست درباره‌ی موضوعاتی که به این گفتگوی ششم مربوطند